Czy koronawirus może być podstawą do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę?

Przytoczę z pamięci fragment uzasadnienia jednego z moich ulubionych wyroków Sądu Najwyższego:

„Nie ma jednej i prostej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Wszystko zależy od okoliczności, a te mogą być rozmaite”.

Należy pamiętać, że każda sprawa jest indywidualna, zaś „diabeł tkwi w szczegółach”, dlatego zastanawiając się, czy odwołać się do sądu w sytuacji utraty pracy, warto jednak skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w sprawach pracowniczych. Oczywiście można czerpać wiedzę od „mecenasa google”, ale osobiście nie polecam.

Nie ulega wątpliwości, że w większości przypadków wpływ epidemii na sytuację pracodawców jest na tyle istotny, że będzie on podstawą do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę.

Warto wiedzieć, że każde rozwiązanie umowy o pracę jest skuteczne, nawet jeżeli jest niezgodne z prawem. Oznacza to, że umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu w każdym przypadku.

Jedynym sposobem zakwestionowania wypowiedzenia umowy o pracę (nawet jeżeli się z nim nie zgadzamy) jest skierowanie odwołania do sądu (o terminie do odwołania był poprzedni wpis). Jeżeli pracownik, mimo że nie zgadza się z otrzymanym wypowiedzeniem, nie złoży odwołania do sądu (w terminie 21 dni), to nie może dochodzić od pracodawcy żadnych roszczeń wynikających z faktu niezgodnego z prawem  wypowiedzenia umowy.

Omawiane przeze mnie sytuacje dotyczą wyłącznie rozwiązania umowy o pracę z powodu skutków koronawirusa, a więc z przyczyn  niedotyczących pracownika.

Zapewne większość wypowiedzeń umów o pracę będzie zgodna z prawem, tym niemniej doświadczenie wskazuje, że wielu pracodawców popełnia błędy kończące się przegraną w sądzie.

W zasadzie tylko jedna sytuacja jest na tyle prosta, że pracodawca nie ma przestrzeni do popełnienia błędu przy wypowiedzeniu umowy o pracę.

Tą sytuacją jest upadłość lub likwidacja zakładu pracy (pracodawcy). Nie działają wówczas żadne ograniczenia przy rozwiazywaniu umów o pracę i wypowiedzenie może otrzymać w zasadzie każdy pracownik. Brak  w tym przypadku przepisów chroniących pracownika przed utratą pracy. Jeżeli więc firma złoży wniosek o upadłość albo ogłosi likwidację i postanowi zwolnić wszystkich pracowników, odwołanie do sądu co do zasady nie ma sensu. Oczywiście, jak już wspominałem, każda sytuacja jest indywidualna i wymaga odrębnej oceny.

Dobrze  wiedzieć, że pracodawca (co do zasady) ze względu na koronawirusa,  może rozwiązać umowę o pracę na jeden z dwóch sposobów:

• Za porozumieniem stron, a więc za zgodą pracownika.
• Za wypowiedzeniem, z przyczyn niedotyczących pracownika.

Trzeba pamiętać, że w przypadku rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron (w przeciwieństwie do wypowiedzenia), konieczna jest zgoda obu stron umowy o pracę, a więc pracodawcy i pracownika.

Ponadto w porozumieniu stron należy uzgodnić datę rozwiązania umowy o pracę, gdyż nie ma tutaj okresu wypowiedzenia umowy. Może ona równie dobrze zostać rozwiązana z dnia na dzień, jak i za jakiś czas. Trzeba to ustalić w dokumencie rozwiązującym umowę.

Należy też pamiętać, że od rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron nie można odwołać się do sądu pracy, trudno bowiem zakwestionować coś, na co wyraziło się zgodę.

Nie można też zmienić zdania i wycofać się z tego sposobu rozwiązania umowy, chyba że pracodawca wyrazi na to zgodę.  W praktyce, wycofać się jednostronnie z porozumienia stron może tylko pracownica w ciąży i to wyłącznie wówczas, gdy rozwiązując umowę o pracę nie wiedziała, że jest w ciąży.

Podpisując porozumienie stron, warto więc zadbać, aby znalazły się tam następujące zapisy:

1. Data rozwiązania umowy o pracę, np. 30 czerwca 2020 r. (oczywiście może być to inna data).
2. Zapis, że rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron zostało zawarte z przyczyn niedotyczących pracownika. Taki zapis nie jest wymagany wprost przez przepisy, ale warto go zawrzeć, gdyż łatwiej będzie wówczas uzyskać odprawę pieniężną i szybciej otrzyma się zasiłek dla bezrobotnych.
3. Ustalić, czy w okresie od zawarcia porozumienia stron do rozwiązania umowy o pracę pracownik ma świadczyć pracę czy nie.
4. W przypadku gdy uzgodnimy, że pracownik nie ma świadczyć pracy, należy koniecznie zapisać, czy zachowuje w tym czasie prawo do wynagrodzenia.
5. Określić, czy w okresie od zawarcia porozumienia do rozwiązania umowy o pracę pracownik ma wykorzystać urlop wypoczynkowy.
6. Uzgodnić ewentualne świadczenia dodatkowe, związane z wyrażeniem zgody na dobrowolne rozwiązanie umowy (np. dodatkową odprawę pieniężną).

Uwaga:  bez takiego uzgodnienia pracownikowi przysługuje wyłącznie odprawa, o której mowa poniżej.

Ważne! Nie ma możliwości jednostronnego wycofania się z porozumienia stron. Pracownik nie musi podpisywać tego dokumentu od razu. Może poprosić o czas na zastanowienie i zaproponować swoje rozwiązania. Po podpisaniu dokumentu będzie już za późno.

Jakie świadczenia przysługują pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę za porozumieniem stron  z przyczyn niedotyczących pracodawcy?

1. Odprawa pieniężna

Przysługuje wyłącznie wówczas, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników. Wysokość odprawy jest uzależniona od stażu pracy o pracodawcy z którym rozwiązywana jest umowa i wynosi:

1. jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony poniżej dwóch lat;
2. dwumiesięczne wynagrodzenie, jeżeli staż pracy u pracodawcy jest co najmniej dwuletni;
3. trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli staż pracy wynosi ponad 8 lat.

Łączna wysokość odprawy nie może przekraczać kwoty piętnastokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, a więc 39 000,00 zł.

Nie ma znaczenia, czy rozwiązywana jest umowa na czas określony, czy na czas nieokreślony.

Jeżeli pracownik pracuje w firmie zatrudniającej poniżej 20 osób, nie ma prawa do  tej odprawy.

2. Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy

Taki ekwiwalent przysługuje wówczas, gdy do momentu rozwiązania umowy o pracę pracownik nie wykorzystał w naturze urlopu wypoczynkowego, proporcjonalnie do momentu rozwiązania umowy.

Np. pracownik ma rocznie 26 dni urlopu, zaś umowa rozwiązuje się 30 czerwca. Pracownik wykorzystał w naturze 10 dni urlopu. Wówczas należy mu się ekwiwalent za 3 dni niewykorzystanego urlopu.

3. Inne świadczenia

Przysługują wyłącznie wówczas, gdy zawarte są w porozumieniu o rozwiązaniu umowy o pracę. Dlatego jest ono tak ważne i powinno być dobrze skonstruowane.

W kolejnych wpisach  omówione zostaną kwestie związane z wypowiedzeniem umowy o pracę.

Karol Siergiej radca prawny